پاسخ خود ارزیابی های زبان فارسی سوم دبیرستان(ریاضی وتجربی)

پاسخ خودآزمایی زبان فارسی ( 3 )  تجربی وریاضی(کل کتاب )

هر گونه کپی برداری از این نوشته تنها باذکر منبع بلامانع است

درس اول : قواعد ترکیب

پاسخ فعالیت ( 1 )

آیا ساختن تکواژ ها یا واژه های زیر امکان پذیر است ؟ چرا ؟ چشمش ، متدین ، بپرند ، داگک

تکواژهای « چشمش ، متدین و بپرند » چون در زبان به کار می روند پس ساختن آن ها امکان پذیر است . زیرا در چشمش هر چند که واجگاه / چ / و / ش /  به هم نزدیک است اما به دلیل فاصله افتادن بین آن ها با واج / - ِ / ساخت آن بلامانع است.

در « متدین » نیز واجگاه / ت / و / د / نزدیک هم است ولی آمدن واج / -َ / در بین آن ها باعث شده که ساخت آن بلامانع باشد .در « بپرند » نیز واجگاه / ب / و / پ / نزدیک به هم است اما واج / -ِ / در بین آن ها قرار گرفته و باعث شده که ساختن این واژه بلامانع باشد .اما در « داگک » واجگاه / گ / و / ک / نزدیک به هم است و بی فاصله در کنار هم نشسته اند از این رو ساخت و تولید آن امکان پذیر نیست .

پاسخ فعالیت ( 2 )

با استفاده از روش جانشین سازی ، دو جمله زیر را بازسازی کنید تا به جمله ی عادی معنا دار تبدیل شوند .

۱.پرنده ، آسمان آبی را نشانده است . این جمله از نظر معنا غلط است ، باید گروه فعلی دیگری جانشین گروه فعلی «نشانده است » شود تا معنی جمله طبق قواعد معنایی زبان معیارگردد :
پرنده ، آسمان آبی را پیمود یا پرنده در آسمان آبی پرواز کرد .
۲.کیفم با دلخوری مدادش را تراشید . این جمله از نظر معنا غلط است . باید گروه اسمی دیگری ، جانشین گروه اسمی «کیفم » شود . ← علی با دلخوری مدادش را تراشید . 

پاسخ خودآزمایی درس اول :

1. برای رعایت نکردن هر یک از قواعد واجی ، هم نشینی ، نحوی ، معنایی و کاربردی مثالی ذکر کنید.

- قواعد واجی : چَخچ ، شَفف ، شچژ

- قواعد هم نشینی : پنج این صمیمی دوست

- قواعد نحوی : من ، من را زدم .

- قواعد معنایی : گل ها دشت را می چرخد .

- قواعد کاربردی : امروز هوا چگونه است ؟ متشکرم .

2. چرا تولید واژه های فرضی زبانی مقابل غیر ممکن است ؟پر – وَتد

زیرا قواعد زیر اجازه ی تولید واحدهای زبانی یاد شده را نمی دهند .

پر : خلاف قواعد واجی است چون وجود هجا بدون مصوت ممکن نیست.

وتد : خلاف قواعد واجی است چون «ت» و «د» واجگاه مشترک دارند و نمی توانند بدون مصوت در کنار هم قرار بگیرند .

3 . چرا واحد های زبانی زیرکاربرد ندارند ؟

«امیرکبیر دولتی دبیرستان » خلاف قواعد هم نشینی است .

« دانش آموز در درس خواندن کوشا هستند . » خلاف قواعد نحوی است ، زیرا نهاد جدا و پیوسته با هم مطابقت ندارد  .

«کتاب پرنده را شکار کرد . » خلاف قواعد معنایی است ، زیرا «کتاب » نمی تواند پرنده را شکار کند ، باید به جای گروه اسمی « کتاب » یک گروه اسمی دیگر مثل«صیاد» جانشین شود←  صیاد پرنده را شکار کرد .

4. اجزای عبارت زیر را پس از ویرایش ، در نمودار درختی نشان دهید .

ابوعلی سینا در همان زمان زنده ودر همدان تدریس می کرد .

ابوعلی سینا ( نهاد ) در همان زمان ( متمم) زنده ( مسند ) بود ( فعل ) ، در همان زمان زنده بود ( گزاره )

( نهاد ندارد ) در همدان ( متمم ) تدریس ( مفعول) می کرد ( فعل )  ، درهمدان تدریس می کرد ( گزاره )

----------------------------------------

درس دوم : جمله

پاسخ فعالیت ( 1 )

جمله های مستقل یک فعلی و چند فعلی را در نمونه ی آغاز درس مشخص کنید .

جمله های مستقل چند فعلی (مرکب ) :
۱. اختر شناسی علمی است که به مطالعه ی اجرام آسمانی می پردازد .
۲. بسیاری از اختر شناسان کوشیده اند به پرسش هایی از این قبیل پاسخ دهند که هریک از اجرام آسمانی در چه فاصله ای از زمین قرار دارند؟

چند فعلی بودن ( مرکب بودن ) جمله های مستقل بالا به دلیل کاربردِ پیوندِ وابسته ساز « که » است . در جمله ی دوم ، پیوند وابسته سازِ « تا » از آغاز جمله ی وابسته حذف شده است .

جمله های مستقل یک فعلی (ساده ) :
۱. دمای اجرام آسمانی چه قدراست ؟

2. کی و چگونه پدید آمده اند ؟
3. با گذشت زمان ، چه تغییراتی در آن ها ایجاد شده است ؟
4. چه تاثیری بر اجرام آسمانی دیگر دارند ؟

 5. آینده ی آن ها چگونه خواهد بود ؟

حرف « و » در بین برخی از جمله های بالا پیوند ربط همپایه ساز است و هر جمله ی قبل یا بعد از آن یک جمله ی مستقل به حساب می آید .
پاسخ فعالیت ( 2 )

هسته ی گروه های زیر را بیابید و تعداد واژه های هر گروه را نیز مشخص کنید .

این پرسش ها :پرسش (هسته)  / تعداد واژه: ۲  (این ، پرسش ها)

دمای اجرام آسمانی : دما(هسته) / تعداد واژه:  ۵ (دما ،یِ، اجرام ، ـِ ،آسمانی)

ابزارهای گوناگون:  ابزار(هسته) / تعداد واژه: 3 ( ابزارها ، یِ ، گوناگون)

آینده ی آن ها:  آینده(هسته) / تعداد واژه: ۳ (آینده ، یِ ، آن ها)

 مشاهده ی اجرام آسمانی : مشاهده(هسته)/ تعداد واژه: ۵ (مشاهده ، یِ، اجرام ، ـِ ، آسمانی)

شاخه های تخصصّی: شاخه (هسته)/ تعداد واژه:  ۳ (شاخه ها ، یِ ، تخصصّی)

تاریخچه ی جهان : تاریخچه (هسته) / تعداد واژه:  ۳ (تاریخچه ، یِ ، جهان)

پاسخ فعالیت ( 3 )

هسته ی گروه های زیر را بیابید . تکواژهای هر گروه و تعداد واج های هسته را نیز معین کنید .

هر چهار کارمند ساده : هسته : کارگر ، تکواژ : 6 ( هر ، چهار ، کار ، مند ، -ِ ، سا، ده )تعداد واج : 7

آن آدم های کوشا : هسته : آدم ، تکواژ : 6 ( آن ، آدم ، ها ، یِ ، کوش ، ا ) تعداد واج : 5

دفترچه های مشق بچه ها : هسته : دفترچه ، تکواژ : 8 ( دفتر ، چه ها ، یِ ، مشق ، -ِ ، بچه ، ها ) تعدادواج : 8

داستان های جن و پری : هسته : داستان ، تکواژ : 6 ( داستان ، هایِ ، جن ، و ، پری ) تعداد واج : 6

توضیح بیاموزیم :

در زبان فارسی ، به پاره ای از کلمات برمی خوریم که تلفظ آن ها کاملاً شبیه هم است اما معنا و کاربرد آن ها با یکدیگر متفاوت است . به چنین کلمه هایی « متشابه » گویند . کلمات متشابه را نمی توان به جای هم کار برد . مثال :

غَدر : نیرنگ و حیله ، قدر : ارزش ، اساس : پایه و بنیاد ، اثاث : لوازم خانه و ...

پاسخ خود آزمایی درس دوم :

1.واج های کلمات زیر را مانند نمونه مشخص کنید .

می پردازند : م / ی/ پ/َ-/ ر/ د/ ا / ز/ ـَ / ن / د    ( 11 واج )    

مدت : م/ ـُ / د/ د/ ـَ /ت     ( 6 واج )

اصول : ء/ ـُ / ص/ و/ ل      ( 5 واج )                                  

قوانین : ق/ ـَ/ و/ ا / ن/ ی/ ن       ( 7 واج )

متفاوت : م/ ـُ / ت/ ـَ /ف/ ا/ و/ ـِ / ت   (9 واج )                     

تاریخچه : ت/ ا/ ر/ ی/خ/ چ/ ـِ        (7 واج )

آرمان : ء/ ا/ ر/ م / ا / ن    ( 6 واج )                      

  اخترشناسان : ء/ ـَ / خ/ت/ ـَ / ر/ ش/ ـِ / ن/ ا/س/ ا/ ن   ( 13 واج )

2. در متن زیر تعداد جمله های مستقل را مشخص کنید و تعیین کنید کدام جمله ی مستقل ، ساده و کدام مرکب است .

الف) شاعری غزلی بی معنا و قافیه سروده بود . ( مستقل ساده )

ب) آن را نزد جامی برد . ( مستقل ساده )

پ)پس ازخواندن آن گفت:«همان طوری که دیدید ، در این غزل  از حرف «الف» استفاده نشده است . » (مستقل مرکب)

ت) جامی گفت : «بهتر بود از سایر حروف هم استفاده نمی کردید !» ( مستقل مرکب )

3. هریک از کلمات متشابه زیر را تا حد امکان گسترش دهید و طولانی ترین گروه اسمی معنادار را با آن بسازید :

انتصاب : همان دو انتصاب ناشایستِ او                         انتساب : این انتساب القاب بزرگ

تعلّم : همین تعلّم دوران کودکی                                 تأ لّم : بیش ترین تألّم خاطر مبارک شما

حیات : این حیات پرشور انسان های بزرگ                 حیاط : بزرگ ترین حیاط مدرسه ی شهر ما

جذر : جذر اعداد کوچک تر از بیست                        جزر : همان جزر و مد دریا های آزاد

4) در باره ی تصویر زیر یک بند ادبی بنویسید . تکلیف دانش آموزی .

----------------------------------------

درس سوم : ویرایش

توضیح بیاموزیم :

در درس گذشته با تعریف کلمه های متشابه و پاره ای از آن ها آشنا شدیم . برخی دیگر از کلمه ها ، اگر چه با هم واج های مشترک بیشتری دارند ، ضمن اختلافات جزئئ در تلفظ در معنا و کاربرد نیز تفائت هایی دارند . به این دسته از کلمه ها « متشابه » نمی گوییم ؛ مانند فطرت ( سرشت ) و فترت ( سستس )

در این جا گروهی دیگر از این واژه ها را می بینید :

ذِلّت : خواری / زَلّت : خطا ، لغزش /  صَلاح : مصلحت / سِلاح : ابزار جنگ /  فراغ : آسایش / فِراق : دوری ، جدایی

پاسخ خودآزمایی درس سوم :

1.جمله های زیر را ویرایش کنید .

- موضوع نگران کننده ی هر عصر این است که کاهش انرژی بدن ، انسان را عصبانی می کند.

- اکنون شرکت های تعاونی موقعیت خوبی دارند ؛یا ، اکنون شرکت های تعاونی از موقعیت خوبی برخوردارند .

- اجراکنندگان این طرح باید جرئت خطر کردن داشته باشند .

- عدم برنامه ریزی مناسب ، مانع اجرای به موقع فعالیت های ورزشی شده است .

- کاهش بارندگی سال گذشته باعث کمبود منابع آب های زیر زمینی شده است .

- بخش بعدی برنامه را ببینید.

- مورخان با جرئت کشف خود را بیان کردند .

- ادامه ی چنین تمرین هایی موجب تقویت مهارت نگارشی می شود .

- در این موارد انسان دچار خودپرستی می شود .

- حسن به برادرش گفت که مقاله ام ( یا مقاله ات ) منتشر شد .

2.نمونه های دیگری از کلماتی را که در بیاموزیم خواندید بنویسید .

ضَلال : گمراهی      و       ضِلال : سایه بان ، سایه

اَنعام : چهارپایان      و      اِنعام : نعمت بخشیدن

حَلال : روا ، جایز    و     هِلال : ماه نو

3. با توجه به مثال ، جاهای خالی را با تکواژهای مناسب پر کنید .

پرور + ش + گاه + ی //  زیب + ا + پسند + ی//  نا + جوان + مرد + انه //سر + افراز + ی //  فرا + خوان + ی                                // فرمان + برد + ار + ی

درس چهارم :  واحدهای زبِرَ زنجیری گفتار

پاسخ فعالیت ( 1 )

جمله های زیر را با لحن ها و آهنگ هایی مختلف ادا کنید و در باره ی ویژگی ی زندگی هریک گفت و گو کنید .

« تنها نوشتن برای نویسنده موضوعیت دارد .

می توان با تغییر آهنگ گفتن جمله را خبری یا پرسشی کرد :

-  تنها نوشتن برای نویسنده موضوعیت دارد . ( جمله خبری و آهنگ آن ، افتادن است . )

-  تنها نوشتن برای نویسنده موضوعیت دارد ؟ ( جمله ، پرسشی و آهنگ آن ، خیزان است . )

می توان با تغییر جایگاه تکیه و درنگ مفهوم جمله را تغییر داد :

-  تنها ، نوشتن برای نویسنده موضوعیت دارد . ( نه چیز دیگر )

-  تنها نوشتن ، برای نویسنده موضوعیت دارد . ( نه با کسی نوشتن )

-  تنها نوشتن برای نویسنده ، موضوعیت دارد . ( نه برای کسی دیگر )

پاسخ فعالیت ( 2 )

آیا تکیه می تواند ممیز معنا باشد ؟ با توجه به این نمونه ها ( باری ، دانایی ، گویا ، ولی ) در این باره گفت و گو کنید .

آری ، تکیه می تواند ممیز معنا باشد .

درکلماتی که «ی» مصدری دارند ، تکیه روی هجای آخر ، یعنی «ی» است و در کلماتی که «ی» نکره دارند ، تکیه روی هجای ماقبل آخر است .← مردی (نکره)            مردی (مصدری) 

مثال : باری :

1.سعی کنیم باری از دوش مردم برداریم . ( ی نکره )  ← تکیه برهجای اول ، « با » است .

2. کامیون باری از جاده گذشت . (ی نسبی ) ← تکیه بر هجای دوم ، « ری » است .

3.  باری تعالی می فرماید .( اسم ) ← تکیه بر هجای دوم ، « ری » است .

4. باری ، داستان را خواندم . ( قید ) « خلاصه ، بهر حال» ← تکیه بر هجای اول ، « با » است .

دانایی :

1.  دا/ نا/یی در مجلس سخن می گفت . ( ی نکره ) ← تکیه بر هجای ماقبل آخر، « نا » ست .

2.  دا / نا/ یی توانایی است . ( ی مصدری ) ← تکیه بر هجای آخر،‌ « یی » ست .

3.  تودا/ نا/ یی . ( تودانا هستی ) ← تکیه برهجای ماقبل آخر ، « نا » ست .

گویا:

1.  اگر صفت به معنی ( واضح ، ناطق) باشد ، تکیه بر هجای آخر است ← گویا

2. اگر قیدبه معنی (پنداری ، مثل این که ) باشد ، تکیه بر هجای اول است . ← گویا

ولی :

1. اگر حرف ربط به معنی ( اما) باشد،  تکیه روی هجای اول(و) است . ←ولی

2. اگر اسم به معنی (سرپرست ) باشد تکیه بر هجای دوم (ی) است . ← ولی

پاسخ خود آزمایی درس چهارم :

1. منظور از واحد های زبَرزنجیری ِ گفتار چیست ؟

آن ویژگی های زبانی که خط از نشان دادن آن ها ناتوان است ؛ مانند : تکیه ، درنگ ، آهنگ .

2. در چه صورت ، معنای یک جمله تغییر می کند؟باتغییرآهنگ جای تکیه ودرنگ دریک جمله معنای آن عوض می شود.

3.از راه جانشین سازی تکواژه طبق نمونه ، پنج واژه ی جدید بسازید .

ن                   نوشته بود                  -َ م

ن                  گفته باش                 -َ م

-                شنیده باش                 -َ ند

ن                 خورد-      -              -َ ند

ب               شنو-                           ی

4. چند نمونه واژه بیابید که با تغییر جای تکیه معنای آن ها عوض می شود .

الف) برخورد دو قطار تلفات بسیار داشت ( تکیه در پایان معنای اسمی )

ب ) بی توجهی او به من بر خورد ( معنای فعلی تکیه در هجای اول )

-----------------------------------

درس پنجم :  املای « همزه » در فارسی

پاسخ فعالیت :از متن درس های 1 تا 5 کتاب های زبان و ادبیات ) 3 ) املا بنویسید . به عهده ی دانش آموز است.

پاسخ خود آزمایی درس پنجم :

1. شکل درست همزه / ء / را در کلمات زیر طبق نمونه بنویسید .

نشئت – اداره – مؤانست – مأخذ – مرئوس – اشمئزاز – سؤال – ائتلاف – ملجأ .

2. تعداد تکواژها را در عبارت زیر مشخص کنید .

تاریخ / همیشه / سیر / ی / یک / نواخت / دار / -َ د / می / گو / یند / تاریخ / مکر / ات / است /  تهی / و / تنها / چیزی / که / آن / را / از / یک / تکرار / -ِ / ملالت / آور / ره / ا / یی / می / ده / -َ د / انقلاب / است / تهی  /

3. پنج کلمه مثال بزنید که صورت های مکتوب و ملفوظ آن ها متفاوت باشد .

خواهر – خواهش – خویش – تو – بنّا .

------------------------------------------

درس ششم : مطابقت نهاد و فعل

توضیح بیاموزیم :

کلمه هایی که با یکی از مصوت های «  َ  ِ   ُ  آ  آی  او» ختم می شوند موقع جمع بستن با علامت « ان » « ی » میانجی           می گیرند . مثال : آشنا + ان = آشنایان / دانش جو + ان = دانشجویان

علت این امر آن است که هیچ گاه دو مصوت بی فاصله در کنار هم تلفظ نمی شوند .چند واج میانجی دیگر :

- گ : تشنه + ان = تشنگی  /   ج : سبزی + ات = سبزیجات /  ک : نیا + کان = نیاکان .

پاسخ خود آزمایی درس ششم :

1.چگونه می توان فعل های زیر را مجهول کرد ؟ جوشید ، ترکید

الف ) آب جوشید –  لوله ترکید .   ب ) مادر آب را جوشاند –  فشار آب لوله را ترکاند .

پ ) آب جوشانده شد – لوله ترکانده شد          ت ) بله – بله

2. موارد حذف را در نوشته ی زیر مشخص کنید و نوع آن را بنویسید .

آن ها با اسب حرکت کردند ، ما نیز با اسب  ( لفظی ) به دنبالشان حرکت کردیم ( لفظی ) ؛ ما ( لفظی ) صبح زود رسیدیم.

آن ها زودتر از ما رسیده بودند ( لفظی ) . شهر میان دشت و گسترده بود ، شهر ( لفظی ) پر از دار و درخت بود (لفظی ) ،

شهر  ( لفطی ) حالتی رؤیایی  داشت ( معنوی ) ؛ مثل این بود که ما ( لفظی ) به بهارستانی نادیده چون مینو قدم نهاده ایم .

این شهر ( لفظی ) در قرن سوم بنا شده بود . از آن زمان تاکنون این شهر ( لفظی ) آرام و سبز در کنار کویر نشسته است (لفظی) . شهر ( لفظی ) چشم به راه آمدن مسافری بود که آن مسافر ( لفظی ) به دیدارش می آمد .

3. صامت های میانجی کلمات زیر را مشخص کنید .

دانایان ( ی ) ، پختگی ( گ ) ، ترشیجات ( ج ) ، بچگانه ( گ ) ، سخن گویان ( ی ) ، گرسنگان ( گ ) ، روستایی ( ی )،

نامه ای ( ء= همزه ) ، بانوان ( و ) ، زانوان ( و ) .

--------------------------------------------

درس هفتم :  نگارش تشریحی

توضیح بیاموزیم :

برای جمع بستم اسم ها ، در فارسی دو علامت وجود دارد : « ها » و « ان » . مانند درختان و درخت ها .

1. باید دانست که علامت جمع « ها » بسیار فعال تر یعنی پرکاربردتر از علامت جمع « ان » است به عبارت دیگر می توان    همه ی کلمات را با علامت جمع « ها » جمع بست ولی با علامت جمع « ان » نمی توان .

2. در مورد کلمه هایی که با هر دو علامت جمع بسته می شوند باید دانست که با جمع « ها » معمولاً رایج تر و جمع با « ان » بیشتر در شعر و نثر ادبی کاربرد دارد .

3. همیشه نشانه ی « ان » علامت جمع نیست . کاربردهای دیگر این نشانه عبارت اند از :

الف) پسوند زمان : بامدادان ( زمان بامداد ) بهاران ( زمان بهار ) سحرگاهان ( زمان سحر )

ب) پسوند مکان : گیلان ( محل استقرار مردم گیل ) ا

ج) پسوند تشبیه : کوهان ( مانند کوه ) کندوان ( مانند کندو )

پاسخ خود آزمایی درس هفتم :

1. با مطالعه ی نوشته ی تشریحی « موزه ی کلمانسو » بنویسید نویسنده به چه پرسش هایی پاسخ داده است . به نظر شما ، کدام

ابعاد موزه هنگام تشریح از نظر دور مانده است ؟

الف ) نویسنده به این پرسش ها پاسخ داده است :

1.چند موزه ی معروف می شناسید ؟ 2.آیا تاکنون نام موزه ی کلمانسو را شنیده اید ؟ 3.هنگام دیدار از این موزه چه احساسی داشتید ؟ 4.شکل کلی این موزه چگونه بود ؟ 5- در هر اتاق چه چیزهایی جلب نظر می کرد ؟

ب ) این ابعاد از نظر نویسنده دور مانده است :

1.این موزه در کدام قسمت پاریس قرار دارد ؟ 2. شکل ظاهری ساختمان و طرز معماری آن چگونه است ؟

2.پس از بازدید یکی از بناهای تاریخی ، مذهبی ، علمی ، آموزشیِ محل زندگی خود ، آن را تشریح و توصیف کنید .

تکلیف دانش آموز .

3. جمله هایی را که نهاد آن ها با فعل مطابقت ندارد یا در آن ها حذف قرینه صورت گرفته است ، ویرایش کنید .

- اگر گوینده و نویسنده به صحت مطلبی اطمینان نداشته باشند ، نباید آن را بیان کنند .

- اگر مرد یا زن در اجرای وظایف خود کوتاهی کند ، نمی توان از آن ها انتظار موفقیت داشت .

- در صورتی که گفتارمان با رفتارمان مطابقت نداشته باشد ، اعتماد مردم را از دست می دهیم .

- این مسئله در شورای دبیرستان مطرح شد ، و مورد بررسی قرار گرفت .

- این پول ها نتیجه ی ماه ها تلاش ، پس انداز و صرفه جویی او بود .

4 . در کدام یک از کلمات زیر « ان » نشانه جمع نیست ؟ این کلمه ها را مشخص کنید و معنی آن ها را بنویسید .

گیاهان (جمع) ، بامدادان ( زمان ) ، شادان ( پسوند قید ساز ) ، کندوان ( مکان ) ، سپاهان ( مکان ) ، سواران ( جمع ) ، پاییزان (زمان ) ، مردان ( جمع ) .

**************************************************

درس هشتم :  گروه فعلی

پاسخ فعالیت ( 1 )

در باره ی ویژگی های پنج گانه ی فعل های زیر گفت و گو کنید .

- نمی خواندند : شخص : سوم شخص جمع ، زمان : ماضی استمراری ، گذر : گذرا به مفعول ، وجه اخباری ، معلوم .

-  می نشاندیم :شخص :  اول شخص جمع ، زمان : ماضی استمراری ،گذر : گذرا به مفعول ، وجه اخباری ، معلوم.

-  دوخته نمی شد : شخص : سوم شخص مفرد ، زمان : ماضی استمراری ، گذر : گذرا به مفعول ، وجه اخباری ، مجهول

- بیایید : شخص : سوم شخص جمع ، زمان : مضارع التزامی ، گذر : ناگذر ، وجه التزامی ، معلوم

- داشتند می آمدند : شخص : سوم شخص جمع ، زمان : ماضی مستمر ، گذر: ناگذر ، وجه اخباری ، معلوم

پاسخ فعالیت ( 2 )

فعل های دیگری از قبیل پخت ، دوخت نیز در کاربردهای متفاوت تغییر معنا می دهند . برای هر یک از معانی آن ها جمله ای مثال بیاورید .

الف) پخت :

- غذا را پختم . ( معنای اصلی ) از گرما پختم . ( حرارت بدنم بالا رفت ) در کوزه ی حوادث پخته شدم . ( با تجربه شدم )

ب) دوخت :

- خیاط لباسم را دوخت ( معنای اصلی ) ظالم دهانم را دوخت . ( بست ) او دوباره چه پاپوشی برایم دوخت ؟ ( توطئه کرد)

پاسخ فعالیت ( 3 )

کدام یک از فعل های پیشوندی زیر با فعل ساده ی نوع خویش تفاوت معنایی یا کاربردی دارد ؟

-  یافتن و بازیافتن:  پیداکردن ، چیزی به دست آوردن // تفاوت معنایی ندارد
-  آمدن : متضاد رفتن /  برآمدن:  بالا آمدن ، طلوع کردن  // تفاوت معنایی دارد
-  گردانیدن : نمودن، چرخاندن /  بازگردانیدن:  مراجعت دادن ، پس فرستادن // تفاوت معنایی دارد
-  گذشتن: عبورکردن، صرف نظر کردن/    درگذشتن: مُردن//  تفاوت معنایی دارد
-  فرستادن:  ارسال کردن/   بازفرستادن: پس دادن، برگرداندن//  تفاوت معنایی دارد
-  آسودن: آرام گرفتن ، آرمیدن / برآسودن: آرام گرفتن ، استراحت کردن // تفاوت معنایی ندارد
-  گماشتن: کسی را به کاری منصوب کردن/   برگماشتن: منصوب کردن ، وکیل کردن// تفاوت معنایی ندارد
-  گرفتن: پذیرفتن ، اخذ کردن/ فراگرفتن: آموختن ، احاطه کردن// تفاوت معنایی دارد
-  داشتن:  دارا بودن /  واداشتن:  وادارکردن//  تفاوت معنایی دارد

توضیح بیاموزیم :

برخی کلمه ها گاه به اشتباه در نوشتار و گفتار به جای یک دیگر به کار برده می شوند . باید به هنگام نوشتن مراقب باشیم که این کلمه ها را به جای هم به کار نبریم . راه جلوگیری از این اشتباه ، یادگرفتن معنی آن هاست . برخی از این کلمه ها   عبارت اند از : احسن : نیکوتر ، احسنت : آفرین برتو  /  مسّ : لمس کردن ، مسح : دست کشیدن /  تسویه : مساوی کردن ، تصفیه : پاک کردن /  استجاره : پناه خواستن ، استیجار : اجاره کردن /  گریز: فرار ، گزیر : چاره

پاسخ خود آزمایی درس هشتم :

1.جمله های زیر را با گذرا کردن فعلشان دوباره نویسی کنید .

دوستم را با اتوبوس به ییلاق بردند و او را یک هفته در آن جا تنها گذاشتند.

سال گذشته که دوستان را به کوه نوردی برده بودند ، سیل ، سنگ بزرگی را از کوه غلتاند وبه دره انداخت .

2.  با کمک مصدرهای ساده ی زیر ، فعل پیشوندی بسازید و آن ها را در جمله به کار ببرید .

- خوردن : برخورد ، بازخورد ، فروخورد (مجید خشم خود را فرو خورد ) .

- داشتن : برداشت ، بازداشت ( او را از این کار باز داشتند ) .

- چیدن : بر چید ( فروشنده ی دوره گرد بساطش را برچید ) .

- گشتن : برگشت ، بازگشت ( برادرم از سفر بازگشت ) .

- آشفتن : برآشفت ( از سخنم برآشفت ) .

- انگیختن : برانگیخت ( او با سخنان تند خود مردم را برانگیخت ) .

- بستن : بربست ( او بار خود را بربست ) .

- رسیدن : بررسید ، بازرسید ، فرا رسید ( فصل بهار فرا رسید ) .

- گرفتن : برگرفت ، بازگرفت ، درگرفت ، فروگرفت ، فراگرفت ( مجید درس را فراگرفت ) .

- بردن : فرو برد ( سرش را در آب فرو برد ) .

- ریختن : فرو ریخت ( باران از آسمان فرو ریخت ) .

- گرداندن : برگرداند ، بازگرداند ( او را از راه بازگرداندم ) .

- خواندن : بازخواند ، فرا خواند ، فروخواند ( دانش آموزان را به حیاط مدرسه فرا خواندند ) .

- دادن : فرو داد ( مجید لقمه را فرو داد ) .

- غلتیدن : در غلتید ، فرو غلتید ( سنگ بزرگ از کوه فرو غلتید ) .

- کشیدن : برکشید ، فروکشید ( او را از بالای دیوار فرو کشید ) .

- ماندن : درماند ، بازماند ، فروماند ( مجید از ادامه ی راه بازماند ) .

- خواستن : درخواست ، بازخواست ( او از من درخواست که کار را ادامه دهم ) .

- گذاشتن : بازگذاشت ، فرو گذاشت ( او از هیچ کوششی در راه من فرونگذاشت ) .

3جمله های زیر را ویرایش کنید .

- او در منزل استجاره ای زندگی می کند .( او در منزل استیجاری زندگی می کند )

- همه ی بچه ها به او احسن گفتند . ( همه ی بچه ها به او احسنت گفتند )

- مس سر و پا از اعمال وضو است . ( مسح سر و پا از اعمال وضو است )

4) در باره تصویر زیر یک مطلب به شیوه ی تشریحی بنویسید . تکلیف دانش آموز .

-------------------------------------------

درس نهم :  زندگی نامه نویسی

توضیح بیاموزیم :

در نگارش میان حروف یک کلمه باید فاصله ی مشخصی وجود داشته باشد . به فاضله ی میان حرفی ، نیم فاصله می گویند . همچنین باید بین کلمه ها فاصله ی مشخصی را در نظر گرفت که به آن فاصله ی میان واژه ای یا فاصله می گویند . فاصله ی میان واژه ای دو برابر فاصله ی حرفی است . حفظ فاصله ی میان واژه ای ، نشانه ی استقلال واژه هاست و هر واژه حریمی دارد که باید رعایت شود . فاصله ی اجزای کلمه ی مرکب و مشتق -  مرکب به اندازه ی فاصله ی حرف های یک کلمه ( نیم فاصله ) است . در نگارش واژه های مرکب و مشتق ( در صورت جدا نویسی ) باید فاصله بین اجزا به صورت نیم فاصله باشد . وندهای صرفی و فعل های کمکی نیز تابع همین قاعده اند .مثال : ناخوانا ، ورودی ، کتاب ها ، خواهد آمد و ....

پاسخ خود آزمایی درس نهم :

1.طرحی برای نگارش زندگی نامه ی یکی از شخصیت های علمی و ادبی تهیه کنید وآن رابنویسید . تکلیف دانش آموز.

2. در نوشته زیر که بخشی از زندگی مولاناست ، نویسنده از چه شیوه ای بهره گرفته است ؟

رمان گونگی ، توضیح زندگی تاریخی مولوی با استفاده از گونه ی ادبی .

3. ثابت کنید که فعل مصدرهای زیر ، همگی ساده اند .زیرا بن مضارع همه ی آن ها از یک تکواژ تشکیل شده است .

آموختن ( آموز ) ، آویختن ( آویز ) ، افزودن ( افزا « ی » ) ، آلودن ( آلا « ی » ) ، بخشیدن ( بخش ) ، پرداختن ( پرداز)

پیوستن ( پیوند ) ، سپردن ( سپر و سپار ) ، فروختن ( فروش ) ، گفتن ( گوی « ی » ) ، دویدن ( دو ) .

---------------------------------

درس دهم : جمله ی ساده و انواع آن

پاسخ فعالیت :

با دو فعل « آموختن » و « گرفتن » در معانی مختلف جمله بسازید و تعداد اجزای آن ها را در هر کاربرد مشخص کنید .

الف) آموختن :

-        او مطالب را به خوبی آموخت . ( سه جزئی مفعولی ) آموخت = یاد گرفت

-        او هندسه را از من آموخت . ( چهار جزئی مفعولی ، متممی ) آموخت = یاد گرفت

-        او مطالب زیادی به من آموخت . ( چهار جزئی مفعولی ، متممی ) آموخت = یاد داد

-        او مرا دانش و معرفت آموخت . ( چهار جزئی دو مفعولی ) گونه ی ادبی زبان معیار

ب ) گرفتن :

- دلم گرفت . ( دو جزئی ) گرفت = اندوهگین شد

- او دستم را گرفت . ( سه جزئی مفعولی ) گرفت = چسبید

- من کتاب را از کتابدار گرفتم . ( چهار جزئی مفعولی ، متممی ) گرفت = اخذ کرد

توضیح بیاموزیم :

اجزای جمله را به دو گونه می توان در کنار هم قرار داد : یکی به شیوه ی عادی و دیگری به شیوه ی بلاغی . در شیوه ی عادی اصل بر این است که نهاد همه ی جمله ها در ابتدا و فعل در پایان قرار گیرد . در شیوه ی بلاغی اجزای جمله به تشخیص نویسنده و به هدف اثرگذاری بیشتر در خواننده جا به جا می شود .

 مانند : علم ( نهاد ) همچون خاتم ملک سلیمان ( متمم ) است . (  فعل ) « شیوه ی عادی »

- خاتم ملک سلیمان است . ( شیوه ی بلاغی )

شیوه ی بلاغی بیش از آن که دستوری باشد به سبک نگارش نویسنده ، بستگی دارد و کاربرد ادبی دارد . جای آجزای جمله به تناسب حالات عاطفی تغییر می کند و بار معنایی خاصی می یابد و گیرایی و اثربخشی کلام ، بیشتر می شود .

پاسخ خود آزمایی درس دهم :

1.الف) از مصدرهای زیر به ترتیب ، ماضی مستمر ، آینده ، مضارع اخباری و ماضی بعید بسازید وآن ها رادرجمله ای به کار ببرید . گریستن ، فرستادن ، ترسیدن ، نامیدن .

مصدر	ماضی مستمر	آینده	مضارع اخباری	ماضی بعید
گریستن	داشتم می گریستم	خواهم گریست	می گریم	گریسته بودم
فرستادن	داشتم می فرستادم	خواهم فرستاد	می فرستم	فرستاده بودم
ترسیدن	داشتم می ترسیدم	خواهم ترسید	می ترسم	ترسیده بودم
نامیدن	داشتم می نامیدم	خواهم نامید	می نامم	نامیده بودم

پ ) جمله ها را در صورت امکان مجهول کنید و علت مجهول نشدن بعضی از آن ها را بنویسید .

  من نامه را خواهم فرستاد                 نامه فرستاده خواهد شد .  

  من پدرم را فداکار نامیدم               پدرم فداکار نامیده شد.

مصدرهای « گریستن » و « ترسیدن » گذرا به مفعول نیستند و به همین دلیل ، مجهول نمی شوند .

ت ) آیا راه دیگری برای مجهول کردن آن ها می شناسید ؟

بله ، فعل آن ها را ابتدا با تکواژ سببی « اﻨ » گذرا به مفعول می کنیم . آن گاه این صورت ها را مجهول می سازیم .

مثال : کودک از صدای رعد ترسید .            صدای رعد کودک را ترساند .              کودک ترسانده شد .

  کودک گریست .              مادر کودک را گریاند .           کودک گریانده شد .

2. نوع جمله های زیر را با نمودار آن ها مشخص کمید .

صبح به خیر ، نوروزتان پیروز ، عیدتان مبارک ، سفر بع خیر ، پیوندتان مبارک ، قدم نورسیده مبارک ، دست خوش ، خداحافظ.

جمله های بالا از جمله های دو جزئی بی فعل هستند . این نوع جمله ها ازدو گروه اسمی درست شده اند و فعل ندارند.

نهاد  -  گروه اسمی  /  گزاره – گروه اسمی

صبح                      /    به خیر

نوروزتان                /    پیروز

عیدتان               /  مبارک

سفر                   /   به خیر

پیوندتان              /   مبارک

خدا                    /   حافظ

دست                  /   خوش

قدم نورسیده         /   مبارک

3. مصرع های زیر  را با توجه به آن چه در درس نگارش تشریحی آموخته اید گسترش دهید . تکلیف دانش آموزی

------------------------------------------------------------

درس یازدهم : نامطابق های املایی

پاسخ فعالیت ( 1 )

در باره ی کلماتی که با « خوا » آغاز می شوند در فارسی امروز کاربرد دارند گفت و گو کنید .

مهمترین واژه هایی که با « خوا » آغاز می شوند و در زبان فارسی کاربرد دارند عبارت اند از :

خواهش ، خواست ، خواسته ، خواهان ، خواهنده ، خواستگار ، خواستگاری/ خواندن ، خوانا ، خواندنی ، خوانش ، خواننده

خوار ، خواری / خواب ، خوابیده ، خواب آلود / خوان ، خوانچه / خواربار ، خواهر

واژه های یادشده از جمله نامطابق هایی املایی هستند ؛ یعنی ، بین نوشتار و گفتار آن ها مطابقت وجود ندارد . ( کاربرد واو معدوله )

پاسخ خود آزمایی درس یازدهم :

1.کدام یک از کلمات زیر ، امروز رایج نیستند ؟ آن ها را مشخص کنید و معنی آن ها را با استفاده از کتاب لغت بنویسید.

خوازه ، خواری ، خوالیگر ، دشخواری ، خواف ، خواستگاری ، خوان .

خوازه : طاق نصرت  /  خوالیگر : آشپز     /     دشخواری : دشواری

2. کدام یک از کلمات زیراز نظر املایی نامطابق است ؟ تفاوت آوایی و املایی آن ها را نیز مشخص کنید .

سُنبل ( سمبل ) ، اجتماع ( اشتماع ) ، انبساط ( امبساط ) ، دست بند( دس بند ) ، منبر ( ممبر ) ، ینبوع (یمبوع) سُنباده ( سُمباده )

----------------------------------------------

درس دوازدهم : باز گردانی -  باز نویسی

پاسخ فعالیت ( 1 )

سه بیت از داستان « زاغ و کبک » را بازگردانی کنید.

- زاغی از آن جا که در پی آسایش بود از باغ به سوی دشت سرسبزی پرواز کرد.

-  در دامنه ی کوه مکان وسیعی دید که پر از گل و سبزه بود .

-  در آن گلستان سبزرنگ و خرم کبک بسیار زیبا و کم نظیری زندگی می کرد .

پاسخ فعالیت ( 2 )

نمونه ای از درس هایی را که در کتاب های ادبیات فارسی امسال وسال هاب پیش شکل بازنویسی دارند نام ببرید .

داستان های «خیر و شر » از هفت پیکر نظامی  و نمایش نامه « سلمان فارسی در کتاب ادبیات فارسی سال اول .

پاسخ خود آزمایی درس دوازدهم :

1.ابیات زیر را با جابه جایی مختصری به نثر بازگردانی کنید ؛ مثال :

- شنیدم که در تنگنایی شتر  /  بیفتاد و یشکست صندوقِ دُر

شنیدم که شتری در تنگمایی افتاد و صندوق دُر ( مروارید ) { که بار آن بود } شکست .

- اگر هوشمندی به معنی گرایی   //   که معنی بماند نه صورت به جای

 اگر هوشمندی ، به حقیقت و باطن هر کار یا هر چیز توجه کن ؛ زیرا صورت و ظاهر از بین می رودوباطن پایدار می ماند.

- من از روییدن خار سر دیوار دانستم   //     که ناکس کس نمی گردد بدین بالانشینی ها

من از روییدن خار بر سر دیوار دانستم که انسان پست با بالانشینی ارزش و اعتبار انسانی به دست نمی آورد .

-گرت همواره باید کامکاری  //   زمور آموز رسم بردباری

اگر می خواهی همواره خوشبخت و کامیاب باشی ، راه و رسم بردباری را از مورچه بیاموز .

- دوباره پلک دلم می ریزد ، نشانه ی چیست   //    شنیده ام که می آید کسی به مهمانی

دوباره پلک دلم می ریزد ( کنایه از آمدن مهمان ) این نشانه ی چیست ؟ ( نشانه ی آن است که ) کسی به مهمانی می آید.

2.  اشعار زیر را بازنویسی کنید : تکلیف دانش آموز .

3) داستان « زاغ و کبک » را از کتاب ادبیات خود بازنویسی کنید .

از بازدیدتون ممنون!!!!! لطفا نظر بدید!!!!